Denk voor je spreekt
Lees voor je denkt
Fran Lebowitz Reader
WES 1
Graphic Novels
Mijn grootste cultuurverrassing tot nu toe! De graphic novel! Nooit gedacht dat ik hier enthousiast over zou worden, maar ik heb mezelf het tegendeel bewezen. Nu is de ene graphic novel de andere niet, dat is gelijk ook een kanttekening. Ik heb er 2 gelezen, waarbij ik voor mijzelf een duidelijk verschil in beleving heb ervaren. Ik ben iemand die graag waargebeurde verhalen leest in thema’s die leven in de maatschappij. Dat dacht ik nooit te kunnen vinden in een graphic novel. Om te schetsen wat ik wel van een graphic novel verwachtte: een stripverhaal (inmiddels had ik van een medestudent wel vernomen dat dit niet helemaal waar was, maar de gedachte bleef toch hangen), oppervlakkige inhoud, non-fictie, verhaal meer gelinkt aan fantasie dan werkelijk maatschappelijke thema’s, weinig diepgang. Degene die graphic novels kent heeft al lang door dat mijn verwachting er ver naast zat. Echt, mijn grootste cultuurverrassing tot nu toe! Welke graphic novels ik dan gelezen heb? Wel, dat zijn ‘Arlo’ van auteur Floor Devil (een boek over omgaan met verlies) en ‘Mosul’ van auteur en journalist Rudi Vranckx (een boek over mentale kracht in oorlogsgebied). Ik ga de verhalen hier niet beschrijven om niets te verklappen voor degenen die mogelijk geprikkeld worden ze zelf te gaan lezen. Maar ik wil hier wel graag wat verschillen kaderen. De grootste positieve verrassing voor mij was de intense beleving van het verhaal. Maar hier zit ook gelijk het grootste verschil tussen de twee boeken. In Arlo vindt je in de illustraties veel meer nadruk op emoties; meer details en er is langer aanhoudend aandacht voor in het verhaal. Het verhaal raakte me daardoor diep. Bij Mosul zit er meer tempo in het verhaal, het is oppervlakkiger geschreven. Ook de emoties komen veel minder sterk terug in de illustraties. Hoewel het onderwerp van Mosul ook zeker aangrijpend is, kwam het bij mij toch veel minder sterk binnen. Door de zichtbare pakkende emoties was de beleving van het gevoel voor mij, zeker bij Arlo, zelfs sterker dan bij een woordelijke beschrijving. Naast de intense beleving heb ik ook praktische voordelen ontdekt aan de graphic novel. Het is namelijk sneller te lezen dan een woordelijk verhaal met het grote voordeel dat je in beperkte tijd een boek uit kunt lezen. Voor mij is dat heel positief; ik lees wel graag, maar kom er nauwelijks aan toe (werk, opleiding, gezin, sociaal leven…, spreekt voor zich denk ik). Met graphic novels zal ik eerder geneigd zijn aan een boek te beginnen. Het is dan óók mogelijk meerdere verhalen te lezen binnen een beperkte tijd; een voordeel voor mijn cultuuruitbreiding! Ik heb al zeker twee titels op mijn wensenlijstje staan: 'Mijn vriend Dahmer' en 'Kleine overwinningen'. Ik ben blij dat ik zelf het lezen van een graphic novel ervaren heb, want ik ben er nu van overtuigd dat het zeer bruikbaar kan zijn in het onderwijs. Er zijn genoeg leerlingen die, om welke reden dan ook, niet graag met hun neus in de boeken zitten; waarvoor een boekverslag een heus drama is. Voor het stimuleren van de leesbevordering kan het mijn inziens zeer zinvol zijn graphic novels aan te bieden. De illustraties verlagen mogelijk de drempel voor leerlingen die niet graag lezen. Illustraties maken het meer uitnodigend. Tevens is de beperkte tijdinvestering ook drempelverlagend. Leerlingen die kunnen genieten van graphic novels zijn mogelijk eerder geneigd ook proza te gaan lezen. Of op zijn minst breiden ze hun (culturele) leeservaring uit met de graphic novels. Er zijn ook genoeg graphic novels met onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van leerlingen in het secundair onderwijs. Herkenbaarheid kan ook zeker een stimulans zijn tot lezen. Ook voor de anderstalige leerlingen kunnen graphic novels zinvol zijn. De illustraties ondersteunen het begrip. Ze begrijpen het verhaal mogelijk beter wat het leesplezier kan bevorderen en de woordenschat kan uitbreiden. ​Conclusie: ik had het totaal niet verwacht, maar de graphic novel is voor mij zeker een positieve ervaring die uitnodigt tot meer!
WES 1
Onverwachte pareltjes
Niet alleen op mijn cultuurreis kom ik mooie verrassingen tegen. Ik moet al niet verder gaan dan de gewone lesstof van Nederlands WES 1 om verrast te zijn! Tijdens het doornemen van de jeugdliteratuur kwam ik tot mijn verbazing een boek tegen wat ik gekregen heb van kennissen uit Amsterdam toen ik 10 jaar was (inmiddels 35 jaar geleden). 'Afke's tiental' van Nienke van Hichtum heeft sindsdien elke grote opruiming van mijn boekenkast overleeft. Ik vond het boek vroeger al zo mooi dat ik het in mijn jeugd reeds herlezen heb. Ik denk dat toen de warme, knusse, liefdevolle sfeer in het friese gezin mij vooral aansprak. De zorgzame moeder Afke met haar kroost ondeugende bengels. Het friese mem (mama) en heit (papa) en het ouderwetse woordgebruik maakt dat je meegezogen wordt in de tijd van toen. Eén ding staat vast; dat boek gaat mijn boekenkast nooit verlaten. ​Maar de lesstof had nog een andere verrassing in petto voor mij. En laat dat nu over een boek gaan wat ik geheel toevallig als grap in mijn bezit heb gekregen. Mijn familie woont in Nederland waar ze, net als in België, van die mini-bibkastjes langs de weg hebben staan om voor de geïnterreseerden boeken uit te wisselen. Mijn zus haar oog viel deze zomer, tijdens het uitlaten van de hond, op de volgende titel 'Het verdriet van België' van Hugo Claus. Als grap heeft zij deze ingepakt voor mijn verjaardag. Ik, me ook nog nergens van bewust, ben dit gaan lezen en was blij verrast door het verhaal. Mooi geschreven, met veel details in gedachtegangen van de personen en ook heel beeldend beschreven situaties. Het boek geeft een stuk cultuurgeschiedenis prijs in de jaren net vóór tot na de tweede wereldoorlog. En dit aan de hand van de belevenissen van een familie bezien door de ogen van een jongen Louis. Ik heb het nog niet uitgelezen, omdat in september de opleiding begon en ik helaas niet veel tijd meer heb om te lezen. Daarnaast vind ik, ondanks dat het boek zeer boeiend is, dat het ook heel intensief leest vanwege de gedetailleerde beschrijvingen, waardoor je soms van een gedachtegang ineens teruggeworpen wordt in een bepaalde gebeurtenis. Maar... ook deze gaat zeker niet verdwijnen uit mijn boekenkast. De boekenlegger zit nog op de bladzijde waar ik gebleven ben en ik ben er zeker van dat ik ook eens de laatste bladzijde om ga slaan. Om nog even terug te komen op de lesstof; 'Het verdriet van België' kwam ik tot mijn verbazing tegen in de literaire canon. ​Zomaar twee pareltjes in mijn boekenkast! ​
WES 3
Pfff... science fiction
WES 3
Pfff, een boek van het genre science fiction, zal ik daar wel aan beginnen? Dat ligt wel echt helemaal buiten mijn interesseveld! Cultuurverbreding oké, maar dit is echt een genre om aan te beginnen met fikse tegenzin. Toch laat het me niet los dat het, juist daarom, voor mijn cultuurverbreding heel goed zou zijn. Misschien toch eens verder in verdiepen dan? Het voelt voor mezelf als een verplichting waar ik snel vanaf wil zijn. Wanneer ik de achterkant van ‘Laat ons zien wie je bent’ lees, een boek van auteur Elle McNicoll, wordt ik, tot mijn eigen verbazing, al verrast door het gevoel van een meevaller. Geen rare, buitenaardse wezens van andere planeten of iets dergelijks. Zo’n beeld had ik namelijk vooral over science fiction verhalen; verhalen die helemaal buiten de werkelijkheid staan met onbestaande wezens. Waarschijnlijk gevormd door de enkele filmfragmenten die ik van science fiction gezien heb. Met nadruk fragmenten, want daar ben ik snel op uitgekeken. Dat valt voor mij onder de categorie ‘zeer irrealistische, niet interessante onzin’. Alvast zeker geen optie voor een avondje gezellig samenzijn met het gezin. Maar voordat ik verval in het benadrukken van mijn initiële afkeer, moet ik hier erkennen dat ik eigenlijk altijd met oogkleppen op naar dit genre heb gekeken. De onderwerpen binnen science fiction kunnen veel breder gaan dan verhalen over buitenaardse wezens. Dit boek gaat eigenlijk over heel actuele thema’s; over inclusiviteit van neurodiversiteit (onder andere autisme en ADHD) en over ethiek in de wetenschap… En dán heb je mijn interesse ineens wel te pakken. Ik ben dus geen klein beetje, maar zeer positief verrast door dit boek; en daarmee ook door het genre! Dit boek heeft me doen inzien dat er wel degelijk actuele maatschappelijke thema’s zijn die passen binnen science fiction. Die de grenzen en de ethiek van de wetenschap aan de kaak stellen. En waarbij de onwerkelijkheid, de fiction, misschien niet eens zo ver gezocht is. Voor mij zal het binnen het genre science fiction dus zeer afhankelijk zijn van het onderwerp of een boek me kan boeien of niet. ‘Laat ons zien wie je bent’ heb ik in ieder geval met veel plezier uitgelezen. Ik vraag me af of ik bij anderen met een initiële afkeer ook wat nieuwsgierigheid over science fiction gekweekt heb? ‘Laat ons zien wie je bent’ is voor het onderwijs op meerdere fronten zeer bruikbaar. Als jeugdboek is het vlot leesbaar. Het is in korte zinnen en begrijpelijke woorden geschreven. Voor de minder vlotte lezer dus ook zeer geschikt. Wat betreft identiteitsvorming kan ik me voorstellen dat het jongeren met neurodiversiteit, die hiermee worstelen, een stuk herkenning en erkenning kan geven en hun eigenwaarde kan laten groeien. Verder zie ik genoeg mogelijkheden om aan de hand van dit boek thema’s bespreekbaar te maken als respect, acceptatie, pestgedrag, identiteitsvorming en eigenwaarde. Voor mij, als toekomstig leerkracht Nederlands, zeker een om te onthouden!
WES 2
Historische roman met een vleugje fantasy
Geschiedenis is niet zo mijn ding. Nooit geweest ook; op de basisschool was dit al altijd de enige onvoldoende op mijn rapport… ik had en heb daar weinig interesse in. De combinatie met een vleugje fantasy maakt het voor mij niet veel beter. Ik hou niet van onnatuurlijke wezens en onmogelijke gebeurtenissen en krachten. Een kaskraker als ‘The Lord of the rings’ kan mij dan ook niet echt bekoren. Bij het doornemen van de leeslijst van OPO Nederlands stuitte ik op het boek ‘Nete’ van Lynn Uytterhoeven. Het bleek te gaan om een historische roman met een vleugje fantasy. Ha, twee vliegen in één klap om mijn cultuurverbreding in te vullen! Nu moet ik zeggen dat het stukje historie in dit boek vooral draait om hoe de samenleving in de middeleeuwen draaide en hoe naar alternatieve geneeskunst werd gekeken, met name naar de beoefenaars daarvan. Dit vind ik nog wel interessant; hoe gingen mensen met elkaar om, uit welke ‘lagen’ bestond de samenleving en hoe waren die verhoudingen, hoe zag het dagelijks leven er toen uit en waar haalden zij hoop en kracht uit bij ziekte en tegenslagen. Zolang het niet draait om politieke gebeurtenissen en grootmachten, maar om het dagdagelijkse leven van de ‘gewone burger’, vallen historische verhalen me goed mee. Uit het verhaal blijkt ook hoe beoefenaars van alternatieve geneeskunde vroeger gezien werden als heksen en het risico liepen om op de brandstapel te belanden. Aangezien dit toen een daadwerkelijk geloof was in de samenleving kan ik dit nog wel in een stukje ‘realiteit’ plaatsen. Maar een ander stukje fantasy blijft me tegenstaan; contact maken via de geest en buitenaardse krachten zijn voor mij echt te onnatuurlijk en maken dat ik me op dat moment niet in het verhaal kan inleven en meer afstand tot de personen en gebeurtenissen ervaar. Voor leerlingen in het secundair onderwijs is het boek heel vlot leesbaar met begrijpelijke woorden en een eenvoudige zinsbouw. Wat ik een meerwaarde vind is dat het boek zich gedeeltelijk afspeelt in de regio waar ik woon en werk, namelijk de kempen (Mol, Herentals, Lier). Dit is voor leerlingen herkenbaar en mogelijk geeft dat meer betrokkenheid bij het verhaal en daarmee meer leesmotivatie. Dus, voor mezelf geen boek om nog eens te herlezen; maar, voor leerlingen die wel interesse hebben in het onderwerp, zeker een om te onthouden!
WES 2
Stapelgedicht
WES 3
Kleine onverwachte ‘binnenkomers’ die zomaar op je pad komen… op de meest onverwachte plaatsen…. Al rondstruinend in de WEB-winkel wil ik wel eens in de boekenhoek belanden. Soms met een gericht doel (vakantieleesvoer, werkgerelateerd), maar meestal gewoon zomaar, even neuzen. Op een namiddag in september sta ik weer eens zomaar in de boekenhoek. De titels vliegen een voor een voorbij, tot ik plots geraakt word door 2 titels die dicht bij elkaar staan: ‘Alle hoeken van de nacht’ en ‘In stilte gehuld’, het pakt me meteen…. Het doet me denken aan iemand die ik ken waarvan ik weet dat de jeugdjaren niet gemakkelijk zijn geweest, en waarvan ik zie dat het een heel warm persoon is met een hart van goud. Hoe kan iemand zo anders hebben gefunctioneerd in het verleden? Is het de omgeving die hem toen zo naar beneden heeft gehaald? Hoeveel negatieve impact kan iemand verdragen? Hoeveel moed heb je nodig mensen daarna weer te vertrouwen, in jezelf te geloven en terug open te bloeien? Ik krijg ineens de behoefte een stapelgedicht te maken en hoop met heel mijn hart dat ik passende titels vind… en ik heb ze gevonden! Een gedicht over een donkere periode waarna er warmte komt en de opgetrokken muur afbrokkelt. Een extraatje bleek toen ik zag dat de donkere periode voornamelijk bestond uit donkergekleurde boeken en de warme periode uit lichte boeken om zelfs heel kleurrijk te eindigen… zoveel symboliek… het raakt mij nu nog. Het stapelgedicht staat bij mij thuis op de piano. De persoon weet niet dat hij de inspiratie is geweest voor dit gedicht, maar ik hoop stilletjes dat het hem een beetje steun geeft. Alle hoeken van de nacht In stilte gehuld Onder de huid Verzwegen woorden Laat mij maar even De eerste steen De muren vielen om Vrienden voor het leven Kreukherstellend Samen ben je minder alleen
WES 2
Boerenpsalm
In sommige situaties past Standaardnederlands zelfs niet, dialect geeft dan zoveel meer sfeer en beleving van de woorden. In het boek ‘Boerenpsalm’ komt het dialect van boer Wortel op elke pagina wel ergens terug. Het past in het verhaal van het eenvoudige, maar harde boerenleven, de kleinschalige leefwereld, de ons-kent-ons-cultuur. Ook pakkend is hoe je door de veelvuldige woordspeling vanzelf meegezogen wordt in de beleving, de drijfveer, de passie van en voor het boerenleven van boer Wortel. Zijn ideeën over de nabije omgeving buiten het boerenleven, de kerk, de elite en zijn omgang hiermee worden eveneens haarfijn neergezet. Je voelt het haast alsof je in het hart en hoofd van boer Wortel leeft. En uiteindelijk is het eigenlijk een heel eenvoudig verhaal over het alledaagse boerenleven van vroeger. Een knap staaltje schrijverskunst van Felix Timmermans! Een aanrader!
WES 4
Literaire boeken... poeh!
... of toch niet?
WES 3
Vooroordelen… alweer eentje van de baan geveegd! Ik lees voornamelijk ter ontspanning en had me daarom nog niet veel gewaagd aan een literair boek. Mijn vermoeden? Te inspannend om te lezen vanwege complexe verhaallijnen en complexe woorden en zinnen. Nu ben ik, door toeval, ooit begonnen in het literaire boek ‘Het verdriet van België’ van Hugo Claus. En eerlijk, ik vond het heel mooi om te lezen, maar inderdaad ook inspannend. Niet zozeer door complex woordgebruik, wel door complexe verhaallijnen met beschrijvingen van gedachten en terugblikken. De boekenlegger zit nog altijd op de pagina waar ik gebleven ben en ik heb nog altijd de intentie het ooit uit te lezen. Terug naar Lize Spit. Ik wilde voor mijn cultuurverbreding graag een literair boek lezen wat ook voor jongeren toegankelijk en aantrekkelijk is. Mijn keuze is gevallen op ‘Ik ben er niet’ van Lize Spit. Ook dit boek vond ik intensiever lezen door de gedetailleerde beschrijvingen en een complexere verhaallijn, maar het was zeker de moeite waard. Juist die details maken dat je het verhaal niet alleen begrijpt en het je in kan beelden, maar je voelt, ervaart, beleeft het verhaal; het kruipt onder je huid. Die diepgang vind ik persoonlijk het grootste pluspunt van literaire boeken. Gedachten en gevoelens worden kwetsbaar blootgelegd en zullen voor velen onder ons momenten van herkenning geven. Deze herkenning maakt het voor jongeren een interessant boek. Het leven is soms een struggle, voor de een al wat meer als voor de ander. ‘Ik ben er niet’ toont duidelijk hoe ingewikkeld relaties zijn. Hoe het samenspel tussen bescherming, vertrouwen en eigenbelang fluctueert. Hoe we hierbinnen grenzen hanteren in het delen van gebeurtenissen, emoties, angsten. Hoe wat we voelen en wat we willen soms zo tegenstrijdig is met wat we tonen en wat we doen. Het boek draagt bij aan inlevingsvermogen, begrip en empathie… al wat we zelf ook zouden wensen in moeilijke situaties, maar moeizamer haalbaar wanneer de ander zelf onbekend is met wat je doormaakt. Het geeft een verfijnd beeld van hoeveel invloed een psychiatrische aandoening op de levens van betrokkenen heeft. Hoe moeizaam onbegrepen gedrag geaccepteerd wordt en relaties nog complexer maakt. ‘Ik ben er niet’… ook voor de geoefende lezers onder onze leerlingen, een aanrader!
WES 4
Een boek dat aanzet tot zelfreflectie!
Kom hier dat ik u kus… de titel van een bekend boek van Griet op de Beeck. Liefdevol, zou je denken… Dat beeld wordt snel anders als je de rest van de omslag bekijkt; een feestelijk geheel, behalve de sfeer. Doen alsof, dat omvat wel zo’n beetje de hoofdpersonages. Het hoofdpersonage groeit op in een familie met veel schijnheiligheid en psychologisch misbruik. Daarbij geleerd hebbend om je staande te houden door aan de verwachtingen van anderen te voldoen, is een weg die leidt naar jezelf kwijt raken. Het blijven hangen in gewoontes, het oude bekende, je eigen verlangens parkerend. Wel of niet kiezen voor jezelf vraagt een traject van bewustwording en moed. Zien wat de echte waarde van je relaties is en durven kiezen… voor jezelf… Voor genoeg mensen, zo ook jongeren, een realiteit. Ik vind het emotioneel een zwaarwegend boek voor jongeren, hoewel het een boek voor 15- tot 18-jarigen is. Voor jongeren die met toxische personen opgroeien kan het boek wel aanzetten tot zelfreflectie en inzichtgevend zijn… mogelijk zelfs bemoedigend om een andere weg in te slaan. Voor anderen een stevige bewustwording in waarden en normen binnen sociale relaties en het belang van zelfrespect. Het boek is daarmee naar mijn mening een en al vormende waarde. Het heeft mij met momenten diep geraakt. Een drietal zinnen die bij mij binnenkwamen en het boek naar mijn mening illustreren zijn: ‘Ook dat wat je niet bent, bepaalt je, zoals datgene wat je bent kwijtgeraakt.’ ‘Alsof ik almaar uit een raam aan het vallen ben, al mijn hele leven lang, zo voelt het.’ ‘Maar ik wil het eens een keer niet begrijpen, denk ik. Ik denk dat ik al veel te lang veel te veel begrijp.’ Geïnspireerd geraakt? Dan wil ik je zeker aanraden het op je wensenlijst te zetten. Veel leesplezier!... en zelfreflectie…